ΣΕ ΜΙΑ ΠΕΡΙΟΔΟ όπου η σχέση ανάμεσα στην ανθρώπινη δημιουργικότητα και την τεχνητή νοημοσύνη δοκιμάζεται όσο ποτέ, ο Σερ Πολ Μακάρτνεϊ επιλέγει έναν απρόσμενο τρόπο να υψώσει τη φωνή του: τη σιωπή. Ο θρύλος των Beatles και μία από τις πλέον επιδραστικές μορφές της παγκόσμιας μουσικής βιομηχανίας επιστρέφει με την πρώτη του νέα κυκλοφορία έπειτα από πέντε χρόνια – ένα κομμάτι που δεν έχει μελωδία, ούτε στίχους. Έχει μόνο έναν συμβολικό τίτλο: «Is This What We Want?» και μια ηχηρή πρόθεση: να κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου για το μέλλον της δημιουργικής εργασίας στην εποχή της ΑΙ...
Mια τελευταία υπενθύμιση
Η κίνηση του Μακάρτνεϊ εντάσσεται σε μια πρωτοβουλία που, όπως γράφει ο Guardian, περιγράφεται ως «εκκωφαντικά σιωπηλή». Πρόκειται για ένα συλλεκτικό βινύλιο, του οποίου η B-side περιλαμβάνει αποκλειστικά σιωπηρές ηχογραφήσεις, συμμετοχή δεκάδων διακεκριμένων καλλιτεχνών: της Κέιτ Μπους, των Pet Shop Boys, του Χανς Τσίμερ, του Σαμ Φέντερ και άλλων. Δεν είναι καλλιτεχνικό πείραμα με αισθητική πρόθεση, είναι μια συλλογική πράξη διαμαρτυρίας.
Το κομμάτι του Μακάρτνεϊ, διάρκειας δύο λεπτών και 45 δευτερολέπτων, θυμίζει κατά κάποιον τρόπο το «4’33’’» του Τζον Κέιτζ, όπου η απουσία μελωδίας γίνεται το ίδιο το έργο. Στην προκειμένη περίπτωση, όμως, η σιωπή λειτουργεί ως πολιτικό σχόλιο: αν η ανεξέλεγκτη χρήση των έργων πνευματικής ιδιοκτησίας συνεχιστεί για την εκπαίδευση συστημάτων γενετικής ΤΝ (Generative AI), τότε η πρωτότυπη μουσική θα «σιγήσει» πραγματικά.
Οι ακροατές του κομματιού δεν ακούν τίποτα περισσότερο από έναν διακριτικό συριγμό, έναν ανεπαίσθητο ήχο που θυμίζει κρότο πόρτας και λίγο θρόισμα. Αυτοί οι αμυδροί ήχοι δεν αποτελούν μουσική, αλλά υπενθύμιση: χωρίς την προστασία και την αποζημίωση των δημιουργών, η ΑΙ μπορεί να εξελιχθεί σε τεχνολογία που όχι μόνο καταναλώνει, αλλά τελικά αντικαθιστά τη δημιουργική διαδικασία.
Ο πυρήνας της σύγκρουσης
Η συζήτηση γύρω από την ΑΙ και τα πνευματικά δικαιώματα βρίσκεται σε κρίσιμη καμπή. Η βρετανική κυβέρνηση εξετάζει ένα μοντέλο ρύθμισης που θα επιτρέπει την «εξόρυξη κειμένου και δεδομένων» (Text and Data Mining – TDM) χωρίς προηγούμενη άδεια, εκτός αν οι δημιουργοί δηλώσουν ρητά ότι εξαιρούν τα έργα τους (opt out). Μια τέτοια ρύθμιση θεωρείται από τον καλλιτεχνικό κόσμο πρακτικά αδύνατο να εφαρμοστεί, αφού η διαδικτυακή διάχυση των έργων σημαίνει ότι ένας δημιουργός θα πρέπει να ζητήσει εξαίρεση από δεκάδες πλατφόρμες και μεγιστάνες δεδομένων.
Από την άλλη πλευρά, η κυβέρνηση επιδιώκει να διατηρήσει το Ηνωμένο Βασίλειο ως κέντρο τεχνολογικής καινοτομίας. Οι αμερικανικές εταιρείες ΑΙ – όπως οι OpenAI, Google, Anthropic και η xAI του Έλον Μασκ – έχουν ήδη ανακοινώσει επενδύσεις ύψους άνω των 30 δισεκατομμυρίων στερλινών σε κέντρα δεδομένων στη χώρα. Η πίεση για μια «ελαφριά» νομοθεσία είναι έντονη, κάτι που εντείνει τις ανησυχίες των καλλιτεχνών ότι το οικονομικό όφελος υπερισχύει της δημιουργικής προστασίας.
Το παρασκήνιο των διεθνών πιέσεων
Η αντιπαράθεση δεν περιορίζεται στα βρετανικά σύνορα. Ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, έχει υποστηρίξει δημοσίως ότι η ΑΙ πρέπει να έχει πρόσβαση σε ολόκληρη την «δεξαμενή γνώσης» – δηλαδή και σε έργα με πνευματικά δικαιώματα – χωρίς την «πολυπλοκότητα» συμβατικών αδειοδοτήσεων. Η στάση αυτή ενισχύει την επιχειρηματολογία των μεγάλων τεχνολογικών εταιρειών και δημιουργεί διεθνή δυναμική που επηρεάζει ακόμη και τους ευρωπαϊκούς νομοθέτες.
Την ίδια ώρα, η βρετανική κυβέρνηση προσπαθεί να ισορροπήσει ανάμεσα σε δύο αντίθετες δυνάμεις: από τη μία τη δημιουργική βιομηχανία, που αποφέρει περί τα 125 δισεκατομμύρια ευρώ ετησίως, και από την άλλη τους τεχνολογικούς κολοσσούς που υπόσχονται επενδύσεις, θέσεις εργασίας και τεχνολογική υπεροχή. Οι πρόσφατες κινήσεις – όπως η πρόσληψη συμβούλου που έχει υποστηρίξει ότι οι εταιρείες ΑΙ «στην πράξη δεν θα χρειαστεί ποτέ να αποζημιώσουν νομικά τους δημιουργούς» – έχουν πυροδοτήσει πρόσθετες αντιδράσεις.
Οι δημιουργοί υψώνουν τη φωνή τους
Ο διάσημος συνθέτης και ακτιβιστής για τη δικαιοσύνη των πνευματικών δικαιωμάτων, Εντ Νιούτον-Ρεξ, είναι ο αρχιτέκτονας της σιωπηλής διαμαρτυρίας. Με προσωπική εμπειρία από το εσωτερικό της βιομηχανίας ΑΙ – αφού έχει διατελέσει διευθυντικό στέλεχος σε μεγάλες εταιρείες δημιουργικής ΑΙ – προειδοποιεί ότι η απουσία σκληρών ρυθμίσεων θα οδηγήσει σε ένα περιβάλλον όπου η μουσική θα αναπαράγεται από μηχανές χωρίς να αποζημιώνονται οι πραγματικοί δημιουργοί.
Η φωνή του βρίσκει ανταπόκριση. Η Κέιτ Μπους έχει δηλώσει δημόσια: «Στη μουσική του μέλλοντος, οι φωνές μας θα μείνουν χωρίς να ακουστούν;»
Ο Μαξ Ρίχτερ, ένας από τους σημαντικότερους συνθέτες της σύγχρονης κλασικής μουσικής, προειδοποιεί ότι «οι προτάσεις της κυβέρνησης θα φτωχοποιήσουν τους δημιουργούς, ευνοώντας εκείνους που αυτοματοποιούν τη δημιουργικότητα εις βάρος των ανθρώπων που συνθέτουν τη μουσική μας, γράφουν τη λογοτεχνία μας, ζωγραφίζουν την τέχνη μας».
Ο φόβος για τη νέα γενιά δημιουργών
Ο ίδιος ο Μακάρτνεϊ, στα 83 του χρόνια, ανησυχεί όχι για τον εαυτό του αλλά για τους νέους μουσικούς. «Πρέπει να είμαστε προσεκτικοί, γιατί [η ΤΝ] θα μπορούσε να πάρει τον έλεγχο και δεν θέλουμε να συμβεί αυτό, ειδικά για τους νέους συνθέτες και συγγραφείς για τους οποίους αυτό μπορεί να είναι ο μόνος τρόπος να κάνουν καριέρα», τονίζει.
Η ανησυχία αυτή είναι εύλογη. Σε μια εποχή όπου τα έσοδα από streaming είναι ήδη περιορισμένα και όπου ο ανταγωνισμός είναι αμείλικτος, η παρουσία φτηνής ή δωρεάν μουσικής που παράγεται από ΑΙ μπορεί να αποβεί καταστροφική. Η πιθανότητα να χαθεί το ανθρώπινο στοιχείο της μουσικής δημιουργίας, να παραγκωνιστεί το βίωμα, ο κόπος και η προσωπικότητα, δεν αποτελεί απλώς θεωρητική συζήτηση αλλά πολύ ρεαλιστικό κίνδυνο.
Το μέλλον της ανθρώπινης δημιουργίας
Το στοίχημα σήμερα δεν είναι η τεχνολογία εναντίον της τέχνης. Είναι το πώς θα συνυπάρξουν χωρίς να αλληλοεξουδετερώνονται. Οι καλλιτέχνες δεν απορρίπτουν τις δυνατότητες της ΑΙ – πολλοί εξ αυτών τη χρησιμοποιούν ήδη στα στούντιο και στα πρότζεκτ τους. Αυτό που ζητούν είναι ένα πλαίσιο δικαιοσύνης: η ΑΙ να αναπτύσσεται χωρίς να παραβιάζει, να υπονομεύει ή να μηδενίζει την αξία της ανθρώπινης δημιουργίας.
Η συλλογική «σιωπηλή» διαμαρτυρία δεν αποτελεί μια απλή καλλιτεχνική δράση· είναι μια κραυγή αγωνίας, ένα αίτημα για ρυθμίσεις που θα διασφαλίζουν ότι η τεχνητή νοημοσύνη δεν θα εξελιχθεί εις βάρος των ανθρώπων που χτίζουν πολιτισμό. Η σύγκρουση ανάμεσα στα δικαιώματα δημιουργών και εταιρειών ΑΙ δεν είναι τεχνικό ζήτημα: είναι ζήτημα δημοκρατίας, πολιτιστικής συνέχειας και οικονομικής δικαιοσύνης.
Και όπως υπενθυμίζει ο Πολ Μακάρτνεϊ με έναν τρόπο απλό αλλά συγκλονιστικό, με ένα κομμάτι σχεδόν απόλυτης σιωπής: το μέλλον της δημιουργικότητας ίσως κριθεί όχι από την ένταση των ήχων, αλλά από την προσοχή που θα δώσουμε σε όσους σήμερα σιωπούν για να ακουστούν.
The SHADOW
